Slager Van Tol (Uit: Gesprekken met Valkenburgers)
Augustus 1983. Door: Jan Portengen
Slager Van Tol
Met enig wantrouwen lichtte ik de deksel van de vleespan. Er was immers een nieuwe slager in het dorp gekomen. Van Kesteren was een begrip, na hem Van Tol. Maar hoe zou die nieuwe worden, slager Timmers? Ik kon geen verschil proeven.
Cornelis van Tol wilde geen slager zijn. Hoewel hij goed kon leren en er van droomde arts te worden, bleef hem na de lagere school weinig keus. Moeder maakte voor haar oudste zoon een keurige, witte jas en zo werd hij aan het werk gezet in de slagerij van de familie. Kees slingerde zich een weg op de mandfiets met bestellingen een weg door het dorp.
Veel mensen leefden toen noodgedwongen en niet uit gewoonte op de pof. Vader van Tol echter kon zijn klanten moeilijk met lege handen wegsturen. Al werd er dus weinig verdiend, het brood behoefde niet droog te worden verorberd, voor elk der veertien kinderen was er nog wel een plakje spek op de boterham Dat was in Hazerswoude, begin dertiger jaren.
De Engelsen dropten wapens boven bezet Nederland, maar op de verkeerde plaats. Terwijl in Zoetermeer vergeefs werd uitgezien naar de toegezegde bevoorrading, vond in Hazerswoude een boer 's morgens zijn land bezaaid met kokervormige dozen en parachutes. Instede van het bevoegde gezag, stelde hij de ondergrondse van zijn vondst in kennis. Die vervoerde de lading op klaarlichte dag en onder de neus van de Duitsers naar de plaats van bestemming. Het was één van de stoute staaltjes waarvoor Kees en zijn toenmalige kornuiten onlangs het Verzetskruis uitgereikt werd.
Ina Ottevanger's vader was molenbouwer in Moerkapelle en als zodanig de grondlegger van de door zijn zonen opgerichte Ottevanger BV. In haar vond Kees de vrouw voor zijn leven. Samen kochten ze het bedrijf van slager van Kesteren in Valkenburg. Deze senior-keurslager kwam sindsdien iedere dag even om de hoek kijken; met raad en daad stond hij de beginnende ondernemers terzijde: “het was een vader voor me en ik was hem een zoon!”, zo omschreef Van Tol beider goede verstandhouding.
Dat heeft drieëndertig jaar geduurd en zelfs nu de derde-generatie-slager zich aandiende. blijft Van Kesteren's belangstelling immer levendig. De vleeschhouwerij kan een mens in het bloed zitten!
René van Tol, de jongste zoon, wilde slager worden. Hij echter studeert voor arts. De kinderen Van Tol hebben een ingeboren aanleg gemeen: hen trekt de witte jas! De oudste zoon, Leon, is weliswaar zo goed als stedenbouwkundig ingenieur, maar gehuwd met een arts. En is hij het niet, die een groot deel van zijn kostbare vrije tijd in de slagerij doorbracht? De oudste dochter, Yvonne, is medisch analist en zulks riekt eveneens naar witte beroepskleding, nietwaar? Tenslotte Marjan, die als verpleegkundige in het Academisch Ziekenhuis werkt. Commentaar overbodig. Moeder van Tol had zich voorgenomen in geen geval het gezin te verwaarlozen voor de zaak. En als dat lukt ben je immers spekkoper!
De Nederlandse keurslagers hebben zich verenigd. Maandelijks verschijnt er een map met aanwijzingen en raadgevingen voor de leden, die voor dat lidmaatschap een niet gering bedrag moeten bijdragen. Ook komt er op niet aangekondigde tijden een onbekende klant in de zaak, bestelt het één en ander, betaalt gewoon het verschuldigde bedrag en vertrekt. Later komt er dan een uitgebreid rapport met bemerkingen omtrent de bediening, het aanzien van de winkel, personeel en koopwaar en uiteraard de kwaliteit van het geleverde. Van Tol's worst was regionaal vermaard. We behoeven echter niet in de war te zitten, de oude recepten worden eveneens overgedragen. Ook Van Tol kan het niet laten zo nu en dan even binnen te lopen. Bijvoorbeeld op zaterdagmorgen om zeven uur. Dan ziet hij zijn oude klanten van weleer nog eens. Moerman, Neuteboom en mevrouw Imthorn, die het erom doen de eerste te zijn.
Het slagerswerk bestaat niet allen uit de verkoop van kant en (vlug) klare hapjes. Tot in de jaren zeventig werd er nog zelf geslacht en tot het laatst toe heeft Van Tol de beesten zelf ingekocht. Dan dient het slachtoffer te worden beoordeeld op slachtgewicht en slachtwaarde. Daartoe moet het beest gemeten. Van Tol maakte ter verduidelijking een alles omvattend gebaar met beide armen, waaruit bleek dat het meten met behulp van deze ledematen placht te geschieden. Voorts worden bepaalde delen van de corpus betast met het oog op toekomstige bieflappen, schenkelstukken en dergelijke. (Wederom werden veelzeggende gebaren gemaakt) Tenslotte moet onderhandeld worden over de prijs. En dan het minst prettige karwei, het doden. Van Tol had er een gezonde hekel aan en liet het graag aan anderen over. Het echte slagerswerk is het hakken en uitbenen. Met als uiteindelijk resultaat, onvervalste keurwaar.
We spraken elkaar in het onderkomen dat de slager als bekroning van zijn zwoegen en menige harde Valkenburgse gulden deed bouwen. Vlak naast de aanvliegroute van het vliegveld en aan de drukke Hoofdstraat. “Ik houd van drukte, dat vind ik juist gezellig!” Overigens, de door een tweetal tuinbouw-studerende neven aangelegde siertuin zal, als straks de prunussen en coniferen uit de kluiten wassen, een meer privé en stil genieten mogelijk maken! Achter het huis is een stuk gronds uitgezet waar sperzieboontjes en dergelijke groenten met zorg gekweekt worden. Voorlopig dus genoeg bezigheid voor het gezin Van Tol. Stijlvol rustend in het zachte leder van zijn bankstel, vertelde mijn gastheer over de laatste jaren van zijn bedrijf. “Het bestedingspatroon is sterk veranderd. Vroeger haalde men voor de zondag een stukje vlees in huis en door de week was er spek. Nog kopen ouderen mensen steeds hetzelfde. Ze willen het vlees direct van de bout gesneden zien. De jongere klanten willen vlug-klare artikelen. De vrouw werkt immers!”
Het bleek één der redenen om met het bedrijf te stoppen. Ouder geworden, begonnen zijn handen en knieën minder soepel te worden, maar ook voelde hij zich tekort schieten in het voldoen aan de steeds veeleisender vraag naar kant-en-klare hapjes. “De jongere generatie is flexibeler, schakelt gemakkelijker over!” Het belang van de klant heeft altijd zwaar gewogen in deze slagerij.
Colofon
Gesprekken met Valkenburgers, Jan Portengen
