Huizen en bewoners Valkenburg (centrum) 17e eeuw
Hier is een deel van de kaart van Bilderbeeck uit 1627. Op deze kaart zijn een heel aantal gele rechthoeken met D-nummers toegevoegd, dit zijn geïdentificeerde huizen of erven waarvan gereconstrueerd kon worden wie daar gewoond heeft (of liever gezegd, eigenaar van was). Daarnaast zijn er ook straatnamen en namen van andere landschapskenmerken (Bleekveld, Wip, Kerkhuis, Tolhuis, boomgaard) toegevoegd. Meer informatie over elk D-nummer (en ook over Wip, Kerkhuis, Tolhuis) is te vinden in de gekoppelde “Vensters”. Daarin staan de opeenvolgende eigenaren/bewoners, en de bron-teksten uit de archieven, die tot deze reconstructie hebben geleid.
Hoe is deze informatie tot stand gekomen? Als volgt. In het kader van een genealogisch onderzoek naar een familie die zijn oorsprong heeft in Valkenburg, heeft de auteur een heel aantal zogeheten transportboeken bewerkt, en wel de Oud-Rechterlijke Archieven (ORA) nummers 1-12. Dit zijn boeken met akten van overdracht ofwel afgesloten hypotheken van onroerend goed. Nu bestond er voor 1800 geen kadaster, dus er was geen centrale identificatie van een perceel land. In plaats daarvan werkte men met “belendingen”.
Een voorbeeld: De herberg waar “het Wapen van de Heer van Valkenburg” uithangt, wordt op 22-6-1638 verkocht door de weduwe van Pieter Jansz Bontetas aan Aernt Jansz Pauw, waarbij de belendingen zijn: Zuid: de Heerweg, West: de Sluijpsteeg, Noord: de gemene gang, Oost: de erfgenamen van Jan Gijsen.
Deze informatie kan gebruikt worden als een soort puzzlestukje. De herberg ligt dus op de hoek van twee wegen. Zodra we weten waar de Heerweg en de Sluijpsteeg waren, kunnen we deze herberg plaatsen. Wat meer is, als de erfgenamen van Jan Gijsen een huis verkopen in een volgende akte, met als West-belending Aernt Jansz Pauw en Zuid-belending de Heerweg, dan is dat ongetwijfeld het huis ten Oosten van de herberg.
We kunnen dus de herberg het nummer D015 geven, en het huis van Jan Gijsen ernaast D014, en dan kijken of we andere transport akten kunnen vinden die over hetzelfde huis gaan, of misschien nog een ander buurhuis.
Er waren maar ongeveer 70 huizen in het dorp van Valkenburg in de 17e eeuw, dus deze puzzle lijkt niet moeilijk. Bovendien bestaat een gedetailleerde kaart van o.a. Valkenburg van Bilderbeeck uit 1627. Hoewel daar geen straatnamen op staan, staan er wel wegen en huisjes ingetekend, en dit kan dus als gids dienen waar we die kunnen verwachten. Daarnaast was ook het monumentale werk van Dik Parlevliet een enorme hulp. Hij heeft, op https://www.historievankatwijk.nl/prekadaster/index.htm alle percelen land buiten het dorp geïdentificeerd, en heeft ook een eerste aanzet gemaakt van de straatnamen in het dorp Valkenburg.
In de praktijk bleek het toch een flinke uitdaging. Hier zijn een aantal redenen:
· De akten zijn in oud handschrift, en daarmee liggen leesfouten op de loer.
· Niet alle transportakten zijn bewaard gebleven. Zo ontbreekt de verkoop van het huis van de erfgenamen van Jan Gijsen, D014. En tussen D079 en D081 weten we helemaal niet of, of wat, daar nog tussen zat.
· Waar lopen de straten en hoe heten ze? Straatnamen waren ambigu. Zo blijkt de Sluijpsteeg naast de herberg ook wel Kerksteeg genoemd te zijn, en was er een ander stuk straat die ook regelmatig de Sluijpsteeg genoemd werd.
· Huisnamen waren ook ambigu. Zo blijkt de herberg De Witte Swaen (D042, tot 1622) een ander huis te zijn dan het “huis waar De Swaen uithangt” (D010, vanaf 1620).
· Huizen en percelen werden soms gesplitst of samengevoegd.
· Soms zijn belendingen niet te rijmen met de rest. Een voorbeeld zijn de akten onder D060.
· De huizen getekend op de kaart van Bilderbeeck lijken nogal eens in tegenspraak met de transportakten.
Al met al is het na een paar jaar(!) puzzelen toch behoorlijk goed gelukt om vrijwel alle transportakten, en daarmee de huizen en hun bewoners in het dorp van Valkenburg tussen 1620 en 1680 te lokaliseren. De huizen, en andere percelen, zijn genummerd en op de kaart van Bilderbeeck aangegeven, en bij ieder huis is alle bron-informatie in een apart “venster” toegevoegd, als bewijs van de reconstructie.
Het genealogisch onderzoek heeft ook andere akten opgeleverd die iets vertellen over de huizen in Valkenburg, zoals notariële akten uit Leiden, en akten bij het hoogheemraadschap van Rijnland. Deze vormden soms mooie aanvullingen op de informatie uit de transportakten. Het mooiste voorbeeld is D022, waar een aantal notariële akten van voor 1600 met zekerheid op dit huis betrekking hadden, en we nu dus weten dat dit huis tot 1597 bekend was als tapperij of herberg Het Poortgen, en we maar liefst 4 opeenvolgende bewoners kennen van voor 1590.
Omgekeerd leveren de opeenvolgende bewoners van een huis ook weer informatie die nuttig is voor genealogisch onderzoek, omdat een huis geërfd wordt door de kinderen, die er dan in gaan wonen, ofwel het dan verkopen. Bij zo’n verkoop, of transport, worden de erfgenamen vaak in detail beschreven. Dus ook daar zijn de toegevoegde bronteksten erg nuttig voor.
